στέφανος

I

Όνομα αγίων της Αν. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ο πρώτος και πιο γνωστός από τους επτά διακόνους, που είχαν εκλεχτεί για να υπηρετούν τις Αγάπες της πρώτης Εκκλησίας, στην Ιερουσαλήμ. Διακρινόταν για τη μεγάλη του χριστιανική δράση, αλλά συκοφαντήθηκε από μισαλλόδοξους Ιουδαίους, ότι δήθεν βλαστημούσε το θεό, τον Ναό και τον Μωυσή και σύρθηκε στο συνέδριο των Ιουδαίων, όπου δεν δίστασε να κηρύξει θαρραλέα τον λόγο του Ιησού. Οι κατήγοροί του τότε και στο Συνέδριο, τον έβγαλαν έξω από την πόλη και τον λιθοβόλησαν. Η μνήμη του τιμάται στις 27 Δεκεμβρίου.

2. Πάπας Ρώμης. Η μνήμη του τιμάται στις 7 Σεπτεμβρίου. Βλ. λ. Στέφανος, όνομα παπών (1).

3. Καταγόταν από την Αντιόχεια της Πισιδίας και μαρτύρησε επί Διοκλητιανού (284-305) με αποκεφαλισμό, μαζί με τους συμπατριώτες του Μάρκο και Μάρκο. Η μνήμη του τιμάται στις 22 Νοεμβρίου.

4. Μαρτύρησε μαζί με τους Αβράμιο, Βαρνάβα, Βάσση, Δαμιανό, Δορυμέδωντα, Κοσμά, Σάβα και Τρόφιμο. Η μνήμη του τιμάται στις 31 Οκτωβρίου.

5. Μαρτύρησε με αποκεφαλισμό μαζί με τον Ιωάννη. Η μνήμη του τιμάται στις 24 Μαΐου.

6. Ασκήτεψε κατά την περίοδο της εικονομαχίας, μαζί με τον Ανδρέα. Η μνήμη του τιμάται στις 28 Οκτωβρίου.

7. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο μαζί με τον Νικηφόρο. Η μνήμη του τιμάται στις 8 Φεβρουαρίου.

8. Προτού ονομαστεί Στέφανος, ονομαζόταν Δουνάλε ή Δοναλές. Αιχμαλωτίστηκε στην Αίγυπτο από τους Σαρακηνούς και πέθανε από τις κακουχίες. Η μνήμη του τιμάται στις 17 Δεκεμβρίου.

9. Σ. Α., πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (878-893). Βλ. λ. Στέφανος, όνομα πατριαρχών της Κωνσταντινούπολης.

10. Σ. ο Β’, πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (925-928). Προτού γίνει πατριάρχης ήταν μητροπολίτης της Αμασείας. Η μνήμη του τιμάται στις 18 Ιουλίου.

11. Καταγόταν από τη Δαμασκό (725-807) και ήταν ανιψιός του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Μόνασε πρώτα στη Μονή του Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη και έπειτα ασκήτεψε στην έρημο. Η μνήμη του τιμάται στις 13 Ιουλίου.

12. Διάσημος μοναχός της μονής του Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη. Η μνήμη του τιμάται στις 28 Οκτωβρίου.

13. Ο Ξυλινίτης. Ασκήτεψε στο όρος Λάτρο. Η μνήμη του τιμάται στις 24 Μαρτίου.

14. Ιδρυτής γηροκομείου στο Αρμάτιο και Σάγματι της Μικράς Ασίας. Η μνήμη του τιμάται στις 27 Φεβρουαρίου.

15. Ο όσιος «ο εν Πλακιδιαναίς». Μαρτύρησε μαζί με τους Αγάπιο και Θεόδωρο. Η μνήμη του τιμάται στις 11 Ιανουαρίου.

16. Καταγόταν μάλλον από την Καππαδοκία και έζησε τον 8o αι. Μόνασε στη Παλαιστίνη και έχτισε στην Τριγλία τη μονή Χηνολάκκου. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Ιανουαρίου.

17. Καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη και ασκήτεψε, πρώτα στο ναό του Αγίου Αντίπα και, έπειτα, σ’ έναν λάκκο. Η μνήμη του τιμάται στις 9 Δεκεμβρίου.

18. Ηγούμενος της μονής Χηνολάκκου στην Τριγλία. Επειδή έδρασε κατά της εικονομαχίας πρώτα εξορίστηκε και έπειτα κλείστηκε στη φυλακή, όπου και πέθανε. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Σεπτεμβρίου.

19. Καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη και έγινε ηγούμενος της Μονής Αυξεντίου. Επί εικονομαχίας φυλακίστηκε και πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Η μνήμη του τιμάται στις 28 Νοεμβρίου.

II

Όνομα ιστορικών προσώπων, κυρίως Βυζαντινών.

1. Στρατηγός στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντα του Γ’ (717-741). Πήρε μέρος στην εναντίον του αυτοκράτορα στάση του Κοσμά (727). Ο Σ. και ο Αγαλλιανός, επικεφαλής του στρατού και του στόλου, έπλευσαν εναντίον της Κωνσταντινούπολης, για να εκθρονίσουν τον Λέοντα Γ’ και να ανακηρύξουν αυτοκράτορα τον Κοσμά. Ηττήθηκαν όμως σε ναυμαχία και ο Σ., που αιχμαλωτίστηκε, αποκεφαλίστηκε με διαταγή του αυτοκράτορα.

2. Στρατηγός στα χρόνια του Βασίλειου A’ (867-886). Καταγόταν από την Καππαδοκία και διορίστηκε γύρω στο 880 στρατηγός Λογγιβαρδίας (Ιταλία), για να διώξει από τη νότια περιοχή της Ιταλίας τους Άραβες. Δεν το κατόρθωσε όμως και αντικαταστάθηκε από τον Νικηφόρο Φωκά, που νίκησε τους Άραβες και κυρίεψε διάφορα φρούρια.

3. Δευτερότοκος γιος του αυτοκράτορα Ρωμανού A’ Λεκαπηνού (920-944). Νέος, επιπόλαιος και φιλόδοξος, έγινε συμβασιλιάς με τον πατέρα του και τελικά τον εκθρόνισε (19 Δεκεμβρίου 944), τον υποχρέωσε να γίνει μοναχός και τον εξόρισε στο νησί Πρώτη (Πριγκιπόννησα). Τριάντα εννέα μέρες αργότερα, ο νόμιμος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Z’ κατόρθωσε να συλλάβει το Σ. και τον αδελφό του, τους υποχρέωσε να γίνουν μοναχοί και τους εξόρισε στα Πριγκιπόννησα. Αργότερα ο Σ. στάλθηκε στην Προκόνησο του Μαρμαρά, έπειτα στη Ρόδο και, τέλος, στη Λέσβο, όπου και πέθανε.

4. Σ. ο Αλεξανδρεύς. Περίφημος Έλληνας λόγιος και μαθηματικός. Άκμασε στο Βυζάντιο τον 7o αι. μ.Χ., επί αυτοκράτορα Ηράκλειου. Διορίστηκε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, που ίδρυσε ο Θεοδόσιος ο B’, και δίδαξε σε αυτό πολλά μαθήματα, όπως φιλοσοφία, μαθηματικά, μουσική κ.ά. Ο Σ. έγραψε αρκετές μελέτες, από τις οποίες κυριότερες θεωρούνται τα Υπομνήματα στον Ιπποκράτη, το Γαληνό και τον Αριστοτέλη, καθώς και ένα αστρονομικό σύγγραμμα. Στο Σ. αποδόθηκαν πολλά άλλα απόκρυφα συγγράμματα, που περιέχουν κυρίως προγνωστικά για το μέλλον με τη μορφή προφητειών.

5. Σ. ο Βυζάντιος. Γραμματικός (τέλος 5ου αι. μ.Χ.), συγγραφέας ενός γεωγραφικού λεξικού (Εθνικά), από το οποίο σώζεται μια επιτομή του γραμματικού Ερμόλαου. Το έργο του Σ. ήταν πλούσιο σε φιλολογικές, ιστορικές και γραμματικές παρατηρήσεις. Το έργο του Σ.Β. υπήρξε μια από τις βασικές πηγές από τις οποίες άντλησε ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος για τη συγγραφή του έργου του Περί θεμάτων.

6. Βυζαντινός νομομαθής. Άκμασε τον 6o αι. μ.Χ. Καταγόταν από τη Βηρυτό και ήταν μέλος της δεκαεξαμελούς επιτροπής, που ήταν αρμόδια για τη σύνταξη των Πανδεκτών. Την επιτροπή αυτή συγκρότησε ο Τριβωνιανός το 530, ύστερα από διαταγή του Ιουστινιανού για την κωδικοποίηση της νομοθεσίας.

7. Σ. ο Σαββαΐτης. Βυζαντινός μοναχός και λόγιος (725-790). Γεννήθηκε στη Δαμασκό. Το 735 πήγε στην Παλαιστίνη, στη Λαύρα του Άγιου Σάββα, όπου ασκήτευε και ο θείος του Ιωάννης ο Δαμασκηνός, από τον οποίο μυήθηκε στη μοναχική ζωή. Ήταν τόση η φήμη του ως σοφού μοναχού, ώστε από πολλά μέρη, μοναχοί και λαϊκοί, πήγαιναν στην Παλαιστίνη για να τον συμβουλευτούν. Βιογραφία του Σ. έγραψε στις αρχές του 9ου αι. ο μαθητής του Λεόντιος.

8. Σ. ο Καλαφάτης. Βυζαντινός ναύαρχος και πατρίκιος. Έζησε στα χρόνια του Μιχαήλ Δ’ του Παφλαγόνα (1034-1041). Σύζυγός του ήταν η αδελφή του αυτοκράτορα Μαρία. Το 1038 στάλθηκε με ισχυρό στόλο στη Σικελία, όπου κυριαρχούσαν οι Άραβες. Στην ίδια περίοδο βρισκόταν εκεί και ο στρατηγός Γεώργιος Μανιάκης, που είχε νικήσει σε πολλές μάχες τους Άραβες. Ο Μανιάκης διέταξε τον ναύαρχο Σ. του Καλαφάτη να αποκλείσει με τα πλοία του τα παράλια του νησιού, αλλά τελικά ο αρχηγός των Αράβων κατόρθωσε να διαφύγει στην Αφρική. Οργισμένος ο Μανιάκης ξυλοκόπησε το ναύαρχο. Ο Σ., για να τον εκδικηθεί, έγραψε στον αυτοκράτορα ότι ο στρατηγός οργανώνει ανταρσία και ο Μανιάκης οδηγήθηκε δέσμιος στην Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκράτορας ανέθεσε τότε την αρχηγία στρατού και στόλου στο Σ., αλλ’ οι Άραβες, που ξεθάρρεψαν, ξαναγύρισαν στη Σικελία και την κατέλαβαν σχεδόν όλη. Ο Σ. κατόρθωσε να γυρίσει στην Κωνσταντινούπολη, χωρίς να λογοδοτήσει, εξαιτίας του δεσμού του με την οικογένεια του αυτοκράτορα. Μετά τον θάνατο όμως του αυτοκράτορα, ο Σ. εκτοπίστηκε από την Κωνσταντινούπολη (1042).

9. Σ. ο Μαγνήτης. Γιατρός που έζησε στο τέλος του 11ου ή στις αρχές του 12ου αι. Σ’ αυτόν αποδίδεται το χειρόγραφο της Βιβλιοθήκης της Βιέννης με τον τίτλο Βίβλος Διοσκουρίδου και Στεφάνου Αθηναίου του φιλοσόφου, περιέχουσα φαρμάκων εμπειρίας κατ’ αλφάβητον σαφώς εκτεθείσα. Το κείμενο αυτό εκδόθηκε στα λατινικά το 1581.

10. Σ. ο μελωδός. Μοναχός στον Άγιο Σάββα της Παλαιστίνης στα τέλη του 8ου αι. Έγραψε: Εξήγησις, ήτοι μαρτύριον των αγίων πατέρων των αναιρεθέντων υπό των βαρβάρων, ήγουν Σαρακηνών, εν τη μεγίστη λαύρα του αγίου πατρός ημών Σάββα. Μελοποίησε επίσης θρησκευτικούς ύμνους και έγραψε το θρησκευτικό δράμα Ο θάνατος του Χριστού.

11. Σ. ο Πέρσης. Πρωτοευνούχος και σακελλάριος (= ταμίας) στα ανάκτορα του Ιουστινιανού B’ (685-695). Του ανάθεσαν την εποπτεία για την οικοδόμηση ανάκτορου (Ιουστινιανός Τρίκλινος) και άφησε εποχή για τη βάρβαρη μεταχείρηση των οικοδόμων. Η αγριότητά του ήταν τόση, ώστε κάποτε μαστίγωσε και τη μητέρα του αυτοκράτορα Αναστασία. Δεν τιμωρήθηκε όμως, γιατί ο Ιουστινιανός B’ του είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Όταν το 695, ο αυτοκράτορας εκθρονίστηκε, ο όχλος έκαψε ζωντανό τον Σ., μαζί με τον γενικό λογοθέτη Θεόδοτο.

III

Όνομα βασιλιάδων της Ουγγαρίας.

1. Σ. ο A’ (997 - 1038). Αρχικά ήταν ειδωλολάτρης και λεγόταν Βάικ. Σε ηλικία 25 χρονών βαφτίστηκε από τον Τσέχο απόστολο άγιο Αδαλβέρτο. Το 997 ο Σ. διαδέχτηκε τον πατέρα του στον θρόνο της Ουγγαρίας. Ο ζήλος που κατέχει κάθε νεοφώτιστο, παρακίνησε και τον Σ. να εκστρατεύσει εναντίον του ισχυρότατου Ούγγρου αρχηγού Κοπάνι, που επιδίωκε να αποκαταστήσει την παλιά ειδωλολατρική θρησκεία. Στο όνομα της χριστιανικής πίστης κατάφερε να νικήσει τον Κοπάνυ, δέχτηκε μάλιστα από τον πάπα Σιλβέστρο B’ τον τίτλο του βασιλιά και ως δώρο το πολυθρύλητο ουγγρικό «ιερό στέμμα». Ο πλήρης όμως εκχριστιανισμός των υπηκόων του δεν ήταν εύκολη υπόθεση και ο βασιλιάς αντιμετώπισε πολλές σοβαρές εξεγέρσεις. Η κυριότερη από αυτές ήταν εκείνη του Γκιούλα, υποτελούς ηγεμόνα της Τρανσυλβανίας, ο οποίος, εκτός των άλλων, τον κατηγορούσε ότι μετά τον γάμο του με τη Γερμανίδα Γκιζέλα, εμπιστεύτηκε τις ανώτερες κρατικές υπηρεσίες σε ξένους, Έλληνες, Γερμανούς, Φράγκους και γενικά χριστιανούς. Ο Σ. κατόρθωσε να καταπνίξει την επανάσταση, έπειτα από πολύνεκρες μάχες. Μια άλλη εχθρική ενέργεια εναντίον του των Γερμανών, που φιλοδοξούσαν να κυριεύσουν την Ουγγαρία, είχε επίσης την ίδια τύχη.

Μετά τις νίκες αυτές, ο Σ. επιδόθηκε στην αναδιοργάνωση του νέου βασιλείου του, το οποίο διαίρεσε σε διοικήσεις. Ο Σ., ως μονάρχης, ακολούθησε τη μέθοδο του Καρλομάγνου και καθιέρωσε τη φραγκική νομοθεσία. Ο βασιλιάς παραγκώνισε τα δικαιώματα που είχε ο ανιψιός του πάνω στο θρόνο, εξαιτίας της εχθρικής του στάσης απέναντι στο χριστιανισμό, και όρισε διάδοχό του τον Βενετό Πέτρο Ορντεόλο. Το 1083 ο Σ. ανακηρύχτηκε άγιος από τον πάπα Βενέδικτο Θ’ και η μνήμη του τιμάται στις 20 Αυγούστου.

2. Σ. ο B’ (1114 – 1131). Διαδέχτηκε τον πατέρα του Κολομάν, αλλά έκανε μεγάλες βιαιότητες και προκάλεσε το μίσος του κόσμου. Έκανε πολλούς πολέμους, αλλά ο μόνος πετυχημένος ήταν εκείνος εναντίον των Βενετών. Οι άλλοι αγώνες του εναντίον των διάφορων σλαβικών φύλων και της Βυζαντινής αυτοκρατορίας δεν είχαν αποτέλεσμα. Ο Σ. μετανόησε για τη σκληρότητά του στο τέλος της ζωής του και θέλησε να γίνει μοναχός, αλλά πέθανε πριν από τη χειροτονία του.

3. Σ. ο Γ’ (1161 – 1173). Ήταν γιος του βασιλιά Γέιζα του B’, τον οποίο και διαδέχτηκε. Σε μικρό χρονικό διάστημα από την άνοδό του στον θρόνο, μπήκαν στην Ουγγαρία με βυζαντινό στρατό οι θείοι του Λαδίσλαος και Στέφανος και τον ανάγκασαν να εκχωρήσει τον θρόνο του στο μεγαλύτερο από αυτόν, τον Λαδίσλαο. Μετά από λίγους μήνες ο Λαδίσλαος πέθανε και οι Ούγγροι ξαναέφεραν στον θρόνο τον Σ. Στη διάρκεια της βασιλείας του έκανε πολλούς πολέμους εναντίον των Βυζαντινών και των Βενετών.

4. Σ. ο Δ’ (1161 – 1162). Ήταν αδελφός του βασιλιά Γέιζα του B’. Επειδή όμως ο αδελφός του όρισε διάδοχο του θρόνου τον γιο του Στέφανο Γ’, προκάλεσε τη δυσαρέσκεια του Σ., ο οποίος έφυγε μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του Λαδίσλαο στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ζήτησαν τη βοήθεια του Μανουήλ A’ Κομνηνού, ο οποίος τους δέχτηκε πρόθυμα, τους φιλοξένησε και τίμησε τον Σ., δίνοντας του ως σύζυγο την ανιψιά του Μαρία. Η περίοδος της βασιλείας του Σ. ήταν πολύ μικρή. Βασίλεψε μόνο έναν χρόνο, γιατί εκθρονίστηκε και δηλητηριάστηκε από τους Ούγγρους.

5. Σ. ο E’ (1239 – 1272). Διετέλεσε συμβασιλέας του πατέρα του, Μπέλα Δ’, και είχε μεγάλη δημοτικότητα. Συμπεριφέρθηκε όμως με αχαριστία στον πατέρα του, επιδιώκοντας να τον ανατρέψει. Το 1260 ο Σ., πολέμησε εναντίον του βασιλιά της Βοημίας Οτοκάρ, του οποίου ήταν θανάσιμος εχθρός, αλλά νικήθηκε κοντά στις όχθες του Μαρς. Ο Σ. κατόρθωσε να υποτάξει, αλλά για μικρό χρονικό διάστημα, τους Βουλγάρους.

Ο καθεδρικός ναός της Βιέννης, αφιερωμένος στο βασιλιά της Ουγγαρίας Στέφανο τον Α’, που ανακηρύχθηκε άγιος.

IV

Όνομα βασιλέων της Σερβίας.

1. Σ. ο Α’ Νεμάνια (1172 – 1196). Ο πρώτος αξιόλογος ηγεμόνας στην ιστορία της Σερβίας. Χάρη στους αγώνες του εναντίον του βυζαντινού κράτους, κατόρθωσε να ενώσει κάτω από το σκήπτρο του όλες σχεδόν τις περιοχές που τις κατοικούσαν Σέρβοι. Οι πρώτοι ωστόσο αγώνες του εναντίον του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, έληξαν με ήττα του Σ., ο οποίος οδηγήθηκε αιχμάλωτος στην Κωνσταντινούπολη. Μετά τον θάνατο όμως του αυτοκράτορα, γύρισε θριαμβευτής στη Σερβία και συνεργάστηκε με τους Ούγγρους. Κατόρθωσε επίσης να μεγαλώσει τα όρια του σερβικού κράτους και δεν δίστασε να βοηθήσει τους Σταυροφόρους, που είχαν αρχηγό τον Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσα, για να του επιτραπεί να πραγματοποιήσει ανενόχλητος τα σχέδιά του. Στη συνέχεια κυρίευσε τα Σκόπια και κατέστρεψε τα βυζαντινά φρούρια, που βρίσκονταν ανάμεσα στη Σόφια και στη Ρασκοπρεσρένη. Παρά τις επιτυχίες του όμως, θρησκόληπτος καθώς ήταν, επηρεάστηκε από ορισμένους Σέρβους μοναχούς του Αγίου Όρους, και ακολουθώντας το παράδειγμα του γιου του Ράστκο, αποσύρθηκε σε μοναστήρι του Άθω και έγινε μοναχός. Ίδρυσε τότε τη Μονή του Χιλιανδαρίου, όπου και πέθανε. Οι συμπατριώτες του τον θεώρησαν άγιο και μετέφεραν τα οστά του στη Σερβία, όπου τα έθαψαν στη μονή της Στουδενίτσας.

2. Ο Σ. Β’ o Πρωτοστεφής. Γιος και διάδοχος του προηγούμενου (1196 – 1228). Υπήρξε συνετός ηγεμόνας, καλός διπλωμάτης, με βυζαντινή μόρφωση. Σύζυγος της βυζαντινής πριγκίπισσας Ευδοκίας, εξασφάλισε την πολιτική και εκκλησιαστική ανεξαρτησία της χώρας του, αρχικά με την ανοχή των Βυζαντινών και, αργότερα, όταν διαπίστωσε την εξασθένηση του βυζαντινού κράτους, ζήτησε να προσεταιριστεί την Εκκλησία της Ρώμης. Έδιωξε τότε την Ευδοκία και έστειλε αντιπροσώπους στη Ρώμη, ζητώντας από τον πάπα να τον στέψει επίσημα βασιλιά. Στη στέψη αυτή αντιτάχτηκε τότε ο Ούγγρος βασιλιάς Έμεριχ, ο οποίος μπήκε στη Σερβία, έδιωξε το Σ. από τη χώρα του και πήρε εκείνος τον τίτλο του βασιλιά της Σερβίας. Το 1203 ο Σ. ανάκτησε τον θρόνο του, παντρεύτηκε την Άννα εγγονή του δόγη Ερρίκου Δάνδολου, και κατόρθωσε τελικά να τον στέψει βασιλιά ο πάπας. Ο Σ. αυτός είναι ο πρώτος «εστεμμένος» βασιλιάς της Σερβίας, γι’ αυτό και ονομάστηκε Πρωτοστεφής. Το 1228 αποσύρθηκε στο Άγιο Ορος, όπου και πέθανε ως μοναχός.

3. Σ. Γ’ ο Ροδοσλάβος. Πρωτότοκος γιος του προηγούμενου (1228 – 1234). Στη διάρκεια της βασιλείας του, οι Βούλγαροι κυρίευσαν την περιοχή από τα Σκόπια και την Αχρίδα έως το Δυρράχιο. Ο Σ. υπήρξε ανίκανος ηγεμόνας, με αδύνατο χαρακτήρα. Τελικά έγινε μοναχός με το όνομα Ιωάννης.

4. Σ. Δ’ ο Βλαδίσλαβος. Διάδοχος του προηγούμενου, γαμπρός του τσάρου των Βουλγάρων Ασέν (1234 – 1243). Στη διάρκεια της βασιλείας του έγινε η εισβολή των Μογγόλων της Χρυσής Ορδής στην Αν. Ευρώπη. Στα χρόνια του εξάλλου το σερβικό κράτος διαιρέθηκε σε δύο κράτη, από τα οποία το ένα παραχωρήθηκε στον αδελφό του ΣτέφανοΟύρο.

V

Βασιλιάς της Αγγλίας (1135 – 1154). Γιος του Στέφανου, του κόμη του Μπλουά και της Αδέλας, θυγατέρας του Γουλιέλμου του Κατακτητή. Ο βασιλιάς Ερρίκος ο A’ υπέδειξε να ανεβεί στο θρόνο η θυγατέρα του Ματθίλδη, της οποίας ο σύζυγος, ηγεμόνας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχε πρόσφατα πεθάνει και η ίδια είχε γυρίσει στην Αγγλία. Ο Σ., αν και είχε υποσχεθεί στη Ματθίλδη πίστη και υποταγή, κατάφερε να διώξει τους οπαδούς της και να καταλάβει την εξουσία. Το 1138 νίκησε τους Σκοτσέζους στη μάχη του Στένταρντ. Το γεγονός όμως ότι δεν τήρησε τις υποσχέσεις που είχε δώσει στους βαρόνους, οι οποίοι τον βοήθησαν για την κατάληψη του θρόνου και, ταυτόχρονα, αποξενώθηκε από τις συμπάθειες του κλήρου, οδήγησε στην έκρηξη εμφύλιου πόλεμου. Στη διάρκειά του, ο Σ. αιχμαλωτίστηκε και στον θρόνο ανέβηκε η Ματθίλδη. Ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα ο Σ. απελευθερώθηκε, ξαναπήρε το θρόνο, έπειτα από συμφωνία του με τη Ματθίλδη και τους οπαδούς της ότι μετά τον θάνατό του θα τον διαδεχτεί ο γιος της Ματθίλδης Ερρίκος ο B’. Στη διάρκεια της βασιλείας του Σ. σημειώθηκαν σπουδαίες νομοθετικές και εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις.

VI

Όνομα πατριαρχών της Κωνσταντινούπολης.

1. Σ. ο A’ (886-893). Γιος του αυτοκράτορα Βασιλείου του Μακεδόνα και της Ευδοκίας Ιγγερίνης, διαδέχτηκε τον Ιερό Φώτιο. Ο αδελφός του Λέων ΣΤ’ ο Σοφός, αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, τον ανέβασε, στον πατριαρχικό θρόνο σε ηλικία 18 ετών. Η εκλογή του δεν αναγνωρίστηκε από τους πάπες. Η Αν. Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και τιμά τη μνήμη του στις 18 Μαΐου.

2. Σ. ο B’ (925-928). Διετέλεσε προηγουμένως επίσκοπος Αμασείας και διαδέχτηκε τον πατριάρχη Νικόλαο Δ’ τον Μυστικό. Η εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και τιμά τη μνήμη του στις 18 Ιουλίου.

VII

Όνομα ιστορικών προσώπων του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

1. Αρχαίος κωμικός ποιητής της νέας αττικής κωμωδίας. Ήταν γιος του ποιητή Αλέξιδα ή, σύμφωνα με άλλους, του Αντιφάνη, του οποίου δίδαξε στο θέατρο πολλές κωμωδίες. Από τις δικές του κωμωδίες ξεχωρίζει ο Φιλολάκων, από την οποία σώθηκαν μόνο μερικά αποσπάσματα. Στην κωμωδία αυτή, ο Σ. διακωμωδεί τους Αθηναίους της εποχής του, οι οποίοι μιμούνταν τους Λάκωνες και τους τρόπους τους.

2. Έλληνας γλύπτης. Έζησε στα μέσα του 1ου αι. π.Χ. και έγινε γνωστός από ενεπίγραφο άγαλμα, που βρίσκεται τώρα στη Βίλα Αλμπάνη της Ρώμης. Το άγαλμα αυτό, που είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο και παριστάνει ένα γυμνό όρθιο νεαρό αθλητή, διακρίνεται για την ανατομική του ακρίβεια και τη φυσικότητά του. Πολλοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι το άγαλμα είναι αντίγραφο του τύπου των κούρων, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι αντίγραφο του Δορυφόρου του Πολύκλειτου. Ο Σ. υπήρξε μαθητής του Πασιτέλη, Έλληνα καλλιτέχνη από τη Μεγάλη Ελλάδα, που εργαζόταν στη Ρώμη.

VIII

Όνομα παπών.

1. Σ. ο A’ (254-257). Καταγόταν από τη Ρώμη και διαδέχτηκε τον Λούκιο τον A’. Συγκρούστηκε με τον επίσκοπο Καρχηδόνας Κυπριανό, ο οποίος υποχρέωνε σε νέο βάπτισμα αυτούς που ασπάζονταν την Ορθοδοξία και είχαν βαφτιστεί από αιρετικούς κληρικούς. Ο Σ. έβγαλε μια απόφαση με την οποία οι χριστιανοί αυτοί, έπρεπε να υποβάλλονται μόνο σε απλό επιτίμιο μετάνοιας χωρίς να βαφτίζονται πάλι. Εκτοπίστηκε από τον αυτοκράτορα Ουαλεριανό με την κατηγορία ότι οικειοποιήθηκε κτήματα του δημόσιου.

2. Σ. ο B’ (752-757). Καταγόταν και αυτός από τη Ρώμη, διαδέχτηκε δε στον παπικό θρόνο τον Έλληνα Ζαχαρία. Ο Σ. ήρθε σε ρήξη με τον βασιλιά των Λομβαρδών Αστόλφο, ο οποίος απαιτούσε κεφαλικό φόρο από κάθε Ρωμαίο πολίτη για να μην εισβάλει στη Ρώμη. Για να τον αντιμετωπίσει, πήγε στη Γαλλία και ζήτησε τη βοήθεια του βασιλιά των Φράγκων Πιπίνου. Γαλλικά στρατεύματα πέρασαν τότε στις Άλπεις και πολιόρκησαν τον Αστόλφο στην Παβία, εξαναγκάζοντάς τον να υπογράψει συνθήκη φιλίας με τον πάπα και να του παραχωρήσει την εξαρχία της Ραβένας και την Πεντάπολη, που τις είχε αρπάξει από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες. Ο Αστόλφος όμως καταπάτησε τη συνθήκη αυτή, οργάνωσε εκστρατεία εναντίον της Ρώμης, την πολιόρκησε και ζήτησε από τους κατοίκους της να του παραδώσουν τον πάπα. Οι Ρωμαίοι ζήτησαν τότε και πάλι τη βοήθεια του Πιπίνου, ο οποίος έστειλε αμέσως φραγκικά στρατεύματα στην Ιταλία και ανάγκασε τον Αστόλφο να αποχωρήσει από τη Ρώμη, πληρώνοντας μεγάλη πολεμική αποζημίωση (756).

3. Σ. ο Γ’ (768-772). Ευσεβής κληρικός. Όταν ανέβηκε στον παπικό θρόνο συγκάλεσε στη Ρώμη Σύνοδο Ιταλών και Γάλλων επισκόπων. Η Σύνοδος αυτή αποφάσισε την καθαίρεση του αντίπαπα Κωνσταντίνου του B’, απαγόρευσε στους λαϊκούς να παίρνουν μέρος στη σύνοδο των κληρικών για την εκλογή του πάπα και αποκήρυξε τη Σύνοδο που είχε συγκαλέσει στην Κωνσταντινούπολη ο Κωνσταντίνος ο Κοπρώνυμος και η οποία πήρε μέτρα εναντίον της εικονολατρείας.

4. Σ. ο Δ’ (816-817). Καταγόταν από ευγενή οικογένεια της Ρώμης. Διαδέχτηκε τον Λέοντα τον Γ’, μετά όμως από 7 μήνες από την άνοδό του στον παπικό θρόνο, πέθανε.

5. Σ. ο E’ (885-891). Διάδοχος του Αδριανού του Γ’. Στη διάρκεια της παπικής εξουσίας του, δεν διακρίθηκε για τίποτα. Υπήρξε, ωστόσο, άσπονδος εχθρός του πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Φωτίου του A’ και συντέλεσε στην καθαίρεσή του από τον αυτοκράτορα Λέοντα τον ΣΤ’.

6,7,8,9. Σ. ο ΣΤ’ (896-897). Ο πάπας αυτός όπως και οι διάδοχοι του, Σ. ο Z’ (929-931), Σ. ο H’ (939-942) και Σ. ο Θ’ (1057-1058), δεν συνδέονται με κανένα σημαντικό γεγονός.

* * *

ο, ΝΜΑ

1. κυκλικό πλέγμα από φυλλοφόρα κλαδιά και άνθη το οποίο είτε περιβάλλει την κεφαλή, είτε χρησιμοποιείται ως διακοσμητικό στοιχείο, ως σημάδι εορτασμού και χαράς ή και ως απότιση φόρου τιμής σε μνημεία ηρώων ή, κατά την αρχαιότητα, σε ναούς, στεφάνι

2. στεφάνι που δίνεται ως έπαθλο στους νικητές αγώνων («νίκη Νεμείοις παγκρατίου στέφανον», Πίνδ.)

3. μτφ. ηθική τιμητική ανταμοιβή (α. «στέφανος αρετής» β. «ὧν αὐτὸς ἔσχε στέφανον εὐκλείας», Σοφ.)

4. φρ. α) «ακάνθινος στέφανος» ή «στέφανος ἐξ ἀκανθῶν»

εκκλ. το αγκάθινο στεφάνι με το οποίο εμπαικτικώς έστεψαν τον Ιησού οι Ρωμαίοι στρατιώτες κατά την ημέρα τής σταύρωσής του

β) «βόρειος στέφανος»

αστρον. μικρός βόρειος αστερισμός που είναι τοποθετημένος μεταξύ τών αστερισμών τού Όφεως, τού Ηρακλή και τού Βοώτη, τού οποίου οι κυριότεροι αστέρες σχηματίζουν ημικύκλιο

γ) «νότιος στέφανος»

αστρον. μικρός νότιος αστερισμός που είναι τοποθετημένος στα όρια τού γαλαξία μεταξύ τών αστερισμών τού Σκορπιού, τού Τηλεσκοπίου και τού Τοξότη

νεοελλ.

1. ανατ. κάθε στεφανοειδής σχηματισμός («ακτινωτός στέφανος τής έσω κάψας τού εγκεφάλου» — το σύνολο τών ινών που φέρονται ακτινωτά από την έσω κάψα στον φλοιό τού εγκεφάλου)

2. ιατρ. εξάνθημα που μοιάζει με στέφανο και εμφανίζεται στα όρια μετώπου και τριχωτού τής κεφαλής, όπως είναι ο σμηγματορροϊκός στέφανος και ο στέφανος τής Αφροδίτης

μσν.

φρ. «στέφανος μαρτυρίου»

εκκλ. η αμοιβή τού θεού σε εκείνους που μαρτύρησαν για την πίστη τους

αρχ.

1. καθετί που περιβάλλει κυκλικά κάτι, κλοιός, στεφάνη («πάντῃ γὰρ σε περὶ στέφανος πολέμοιο δέδηεν», Ομ. Ιλ.)

2. τιμητικό στεφάνι συνήθως από φύλλα χρυσού που απονεμόταν σε κάποιον για τις δημόσιες υπηρεσίες που προσέφερε σε καιρό πολέμου ή σε καιρό ειρήνης («ἡμάς στεφανῶσαι θαλλοῡ στεφάνῳ ἕκαστον εὐνοιας ἕνεκα τῆς εἰς τὸν δῆμον», Αισχίν.)

3. διακριτικό σημείο αξιώματος, σύμβολο εξουσίας

4. κόσμημα για το οποίο μπορεί να καυχιέται κανείς, εγκαλλώπισμα

5. (στην Αίγυπτο) χρηματική δωρεά που δινόταν σε ανώτατο άρχοντα ή και σε βασιλικό ευνοούμενο και ήταν επιβεβλημένη ως φόρος από το κράτος

6. (κατ' ευφημισμό χρησιμοποιείται αντί τής λ. δωροδοκία) προσφορά

7. δώρο, χάρισμα

8. ονομασία πηγής στο εβραϊκό σύστημα

9. το αειθαλές δέντρο δάφνη

10. στον πληθ. oἱ στέφανοι

η αγορά τών στεφάνων, ο τόπος όπου πωλούσαν τα στεφάνια

11. φρ. α) «ὁ ἐπὶ τοῡ στεφάνου» — τίτλος αξιωματούχου που είχε ως έργο την απονομή τών στεφάνων στους νικητές δημοσίων αγώνων κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους

β) «Περὶ τοῡ στεφάνου» — τίτλος λόγου τού Δημοσθένους

γ) «στέφανος πυρωτὸς και άναλλάριος» — στεφάνι που δινόταν σε εκείνον που πρώτος ανέβαινε στα τείχη τών εχθρών

δ) «στέφανος πόλεος» — τείχος πόλης

ε) «Ἡλίου στέφανος» — το ποώδες φυτό άλιμος*. η αρμυρήθρα.

[ΕΤΥΜΟΛ. < στέφω + επίθημα -ανο-ς, που απαντά και σε άλλα ον. εργαλείων (πρβλ. όργ-ανο-ν)].